اثر فلاتی در یادگیری زبان چیست؟ (Plateau effect)

یادگیری زبان همیشه روندی یکنواخت و رو به رشد نیست. بسیاری از زبان‌آموزان پس از پیشرفت اولیه، وارد مرحله‌ای می‌شوند که سرعت یادگیری کاهش می‌یابد و احساس می‌کنند درجا می‌زنند؛ مرحله‌ای که به آن اثر فلاتی (plateau effect) گفته می‌شود. این پدیده طبیعی است، اما اگر درست مدیریت نشود می‌تواند به کاهش انگیزه و حتی رها کردن مسیر یادگیری منجر شود. در این مقاله به سادگی توضیح می‌دهیم اثر فلاتی چیست، چرا رخ می‌دهد و چگونه می‌توان با روش‌های درست از آن عبور کرد و دوباره به مسیر پیشرفت بازگشت.

اثر فلاتی چیست؟

اثر فلاتی به وضعیتی اشاره دارد که پیشرفت در یک فعالیت یا یادگیری علیرغم تلاش‌های مداوم به طور قابل توجهی کاهش یافته یا متوقف می‌شود. این وضعیت در بسیاری از زمینه‌ها مانند یادگیری زبان یا تمرین ورزشی رخ می‌دهد، جایی که در ابتدا پیشرفت سریع است اما در ادامه به یک «فلات» یا دشت افقی می‌رسد و ادامه پیشرفت دشوار می‌شود.

plateau effect مرحله‌ای اجتناب‌ناپذیر است که اکثر زبان‌آموزان در میانه‌ی راه یادگیری زبان های خارجی دچار آن می‌شوند و در این نقطه‌ی حساس ماموریت مهم مدرسین است که زبان‌آموزان خود را از این دوره‌ی بحرانی نجات دهند. معمولا زبان‌آموزان در شروع یادگیری زبان‌های خارجه شوق و انگیزه‌ی بالایی دارند. در ابتدای مسیر شیب پیشرفت آن‌ها بسیار تند و مثبت است ولی در میانه‌ی راه دچار سردرگمی و بی‌انگیزگی می‎‌شوند. این نقطه‌ی حساس در سطح زبان عمومی یا همان سطح متوسط رخ می‌دهد.

سناریوهای پیش رو برای plateau effect

سناریوهای پیش رو برای «اثر فلاتی» شامل اوج‌گیری (غلبه بر رکود یادگیری با روش‌های نوین)، ماندگاری در رکود (توقف پیشرفت) و سقوط یا عقب‌گرد (کاهش انگیزه و فراموشی مطالب) است؛ که هر کدام به مدیریت و رویکرد مدرس و تلاش زبان‌آموز در گذر از مرحله کلیشه‌ای یادگیری بستگی دارد.

سناریوی اوج گیری (خوشبینانه)

این خوشبینانه‌ترین سناریوی plateau effect است که می‌تواند رخ دهد. اگر مرحله‌ی کلیشه‌ای و روتین شدن پروسه‌ی یادگیری از سوی مدرس مربوطه به خوبی مدیریت بحران شود و توسط زبان‌آموز پشت سر گذاشته شود، زبان‌آموز می‌تواند به مسیر یادگیری خود پرقدرت همانند ابتدای مسیر ادامه دهد. نقش مدرس در این مرحله بسیار پر رنگ و سرنوشت ساز است. زیرا برای تحقق این مهم او باید از روش‌ها و تکنیک‌های متنوع و مدرن برای تدریس خود در کلاس استفاده کند تا زبان‌آموز را از در جا زدن یا بدتر از آن از سقوط در مسیر پر تلاطم یادگیری نجات دهد و به کلاس جان تازه‌ای ببخشد.

سناریوی ماندگاری در رکود (واقع‌بینانه)

در این حالت زبان‌آموز در پروسه آموزش خود دچار کلیشه و روتین می‌شود. جلسات کلاس برای ایشان حوصله سربر و خسته‌کننده می‌شود و از سر وظیفه تکالیف خود را انجام می‌دهد و دیگر از پروسه‌ی یادگیری خود مثل قبل لذت نمی‌برد. از علائم آن بی‌حوصلگی در جلسات کلاس و پایین آمدن میزان مشارکت در کارهای گروهی کلاس می‌باشد. معمولا زبان‌آموزان در این مرحله در یک چرخه باطل گرفتار می‌شوند که عملکرد خودشان را بدون پیشرفت و تغییر مثبت تکرار می‌کنند. در واقع انگیزه‌ی زبان‌آموزان برای پیشرفت در مسیر یادگیری کاهش یافته است اما همچنان به مسیر خود ادامه می‌دهد.

می‌توان گفت عدم تنوع در روش‌های تدریس، فقدان انگیزه و اشتیاق از سوی زبان‌آموز و عدم مدیریت صحیح این مرحله توسط مدرس می‌تواند به این سناریو منجر شود.

سناریوی سقوط یا عقب‌گرد (بدبینانه)

در این حالت زبان‌آموز به سطح متوسط دانش عمومی زبان رسیده است و به اشتباه احساس می‌کند که مطالب تازه‌ی دیگری برای یادگیری وجود ندارد و یا اگر هم وجود دارد دیگر نیازی به یادگیری آن‌ها ندارد. در نتیجه دچار سردرگمی و بی‌انگیزگی می‌شود و احساس می‌کند روند یادگیری برای او تکراری شده است. در نتیجه در میان‌مدت و سپس در بلندمدت دچار افت شدید در پروسه‌ی آموزشی خود می‌شود. از علائم آن غیبت‌های مکرر و کنسل کردن کلاس‌ها و کاهش سطح عملکرد در مهارت‌های اصلی به خصوص نگارش و مکالمه می‌باشد و به احتمال زیاد دیگر قصد ادامه‌ی مسیر را نخواهد داشت. در این شرایط، نقش مدرس بسیار حیاتی است تا با ایجاد تغییرات اساسی در رویکرد و ارائه محتوا، زبان‌آموز را به مسیر صحیح بازگرداند.

دلایل به وجود آمدن اثر فلاتی در یادگیری زبان

درک دلایل پدیدار شدن اثر فلاتی، به زبان‌آموزان کمک می‌کند تا بتوانند این مرحله را تشخیص داده و با تغییر رویکرد، انگیزه و پیشرفت خود را بازیابی کنند. دلایل اصلی پدیدار شدن plateau effect عبارتند از:

• نبود اهداف جدید: پس از رسیدن به یک سطح مشخص (مانند سطح متوسط)، نداشتن اهداف جدید و مشخص می‌تواند باعث شود زبان‌آموز احساس کند دیگر چیز جدیدی برای یادگیری وجود ندارد و انگیزه خود را از دست بدهد.
• تکراری شدن روش‌های یادگیری: استفاده مداوم از یک روش یادگیری بدون تنوع، می‌تواند منجر به یکنواختی شود و زبان‌آموز را در یک سطح ثابت نگه دارد. برای شکستن این چرخه، نیاز به امتحان کردن رویکردهای جدید است.
• احساس ناکامی در سطح متوسط: رسیدن به سطح متوسط زبان می‌تواند باعث شود زبان‌آموز حجم مطالب ندانسته‌ خود را بیشتر درک کند و احساس ناکافی بودن و کاهش اعتماد به نفس کند.
• خستگی و کاهش انگیزه: دلایل خارجی مانند خستگی ناشی از کار یا سایر مشغله‌های زندگی می‌تواند تمرکز و انگیزه لازم برای ادامه یادگیری زبان را کاهش دهد و روند یادگیری را متوقف کند.
• عدم تعادل در تمرین مهارت‌ها: ممکن است زبان‌آموز در یادگیری یک مهارت زیاده‌روی کرده و مهارت‌های دیگر را نادیده بگیرد، که این عدم تعادل می‌تواند مانع پیشرفت کلی شود.
• فشار و عجله در یادگیری: تلاش برای یادگیری حجم زیادی از اطلاعات در زمان کوتاه می‌تواند خسته‌کننده باشد و فرصت تثبیت و طبقه‌بندی اطلاعات را از بین ببرد.

راهکارهایی برای غلبه کردن به plateau effect

تا به اینجا با اثر فلاتی و دلایل به وجود آورنده آن آشنا شدیم. حالا چطور می‌توانیم با موفقیت و بدون ناامیدی از این مرحله عبور کنیم؟ رعایت نکات زیر توسط مدرسین زبان، برای غلبه زبان‌آموزان بر plateau effect بسیار موثر می‌باشند:

• استفاده از تمرینات پویا و متنوع در طول کلاس که می‌تواند هر جلسه به صورت چرخشی تغییر کند تا تمامی مهارت‌های زبان‌آموز از جمله خواندن و درک مطلب و گفت و شنود و نگارش او به چالش کشیده شود تا به او یاد آوری شود که در هر جلسه نکته‌ی تازه‌ای برای یادگیری وجود خواهد داشت.
• استفاده از فایل‌های صوتی و تصویری غیردرسی اما مرتبط با موضوع درس همان جلسه مثل فیلم و سریال یا آهنگ به عنوان پیش درآمد و مقدمه کلاس که موجب ایجاد جذابیت و انرژی مثبت در زبان‌آموز در شروع کلاس می‌شود.
• استفاده از حس شوخ طبعی در تدریس موجب دور شدن فضای کلاس از کلیشه و روتین می‌شود و به زبان‌آموز انرژی و انگیزه فراوان برای ادامه راه خواهد داد. حس شوخ طبعی باید در دل تدریس و هدفمند رخ دهد و نباید خارج از آن باشد. برای مثال مدرس می‌تواند هنگام تدریس گرامر و واژگان از مثال‌های کمدی و طنز استفاده کند که موجب ماندگاری آن نکته آموزشی در ذهن زبان‌آموز می‌شود. چون در واقع نوعی خلاقیت در آن وجود دارد و برای زبان‌آموز جذاب‌تر و به یاد ماندنی‌تر است.
• یادآوری کردن هدف‌های میان مدت و بلند مدت به زبان‌آموز و اینکه روز به روز او بهتر از روز قبل خواهد شد و این پروسه‌ی مثبت و رو به رشد ادامه خواهد داشت. فراموش نشود که زبان‌آموز همواره به انگیزه گرفتن و تشویق شدن از سوی مدرس خود احتیاج دارد.

سخن پایانی

اثر فلاتی، اصلی اجتناب ناپذیر در روند آموزش است که زبان‌آموزان دچار آن می‌شوند. زبان‌آموزان و مدرسین می‌توانند با هوش و درایت بالا و به کارگیری ترفندها و استراتژی‌های مدرن و متنوع آموزشی که به چندی از آن‌ها به صورت خلاصه اشاره شد با موفقیت از آن عبور کنند و به مسیر یادگیری زبان مورد نظر خود ادامه دهند.

از طرفی کلاس زبان با فراهم کردن روش‌ها و تکنیک‌های مدرن آموزشی، انگیزه و تنوع در محیط یادگیری و همچنین نظارت و راهنمایی مؤثر مدرس، نقش کلیدی در غلبه بر «اثر فلاتی» (plateau effect) در یادگیری زبان دارد. در کلاس‌های زبان آموزشگاه پردیسان، مدرسین با معرفی رویکردهای جدید و مدیریت بحران مرحله روتین شدن یادگیری، به زبان‌آموزان کمک می‌کنند تا از درجا زدن رهایی یافته و مسیر یادگیری خود را با قدرت ادامه دهند.

سوالات متداول

• تغییر و متنوع سازی روش و متد یادگیری زبان چگونه بر یادگیری زبان تاثیر می‌گذارد؟

تغییر و متنوع سازی روش‌های یادگیری زبان باعث افزایش انگیزه و تمرکز، بهبود خلاقیت، تقویت حافظه و عملکرد مغزی، و دسترسی عمیق‌تر به فرهنگ‌ها و دانش جدید می‌شود. استفاده از ابزارها و رویکردهای متنوع، یادگیری را جذاب‌تر کرده و به زبان‌آموزان کمک می‌کند تا نقاط ضعف و قوت خود را بهتر بشناسند و متناسب با آن پیشرفت کنند.

• چطور روش و متد یادگیری زبان را تغییر داده و متنوع سازیم؟

برای متنوع ساختن روش‌های یادگیری زبان، باید از ترکیبی از تکنیک‌ها مانند گوش دادن به موسیقی و پادکست، تماشای فیلم و سریال، مکالمه با دیگران، مطالعه کتاب و مقاله، استفاده از اپلیکیشن‌های یادگیری، تمرین روزانه هر چهار مهارت اصلی زبان (شنیداری، گفتاری، خواندن و نوشتن) و همچنین یادگیری در قالب سرگرمی استفاده کنید.

• مهمترین عامل غلبه بر اثر فلاتی در یادگیری زبان چیست؟

مهمترین عوامل غلبه بر plateau effect در یادگیری زبان، هدفمند کردن یادگیری، تغییر رویکرد و روش‌های آموزشی، و حفظ انگیزه است؛ از جمله این راهکارها می‌توان به تعیین اهداف میان‌مدت و بلندمدت، استفاده از منابع و روش‌های متنوع مانند فیلم و موسیقی، ایجاد تنوع در مطالب آموزشی، و دریافت تشویق و انگیزه از مدرس اشاره کرد.

• چه کسانی با فلات یادگیری زبان مواجه می‌شوند؟

همه زبان‌آموزان، از مبتدی تا ماهرترین‌ها، می‌توانند با فلات یادگیری زبان مواجه شوند، اما این پدیده معمولاً در سطوح متوسط (سطح B) به اوج می‌رسد. زمانی که زبان‌آموزان احساس می‌کنند پیشرفتشان متوقف شده و درگیر روتین و کلیشه‌های تکراری شده‌اند، با فلات یادگیری زبان مواجه می‌شوند.

• بهترین تکنیک‌ها برای غلبه بر اثر فلاتی در یادگیری زبان چیست؟

برای غلبه بر اثر فلاتی در یادگیری زبان، از روش‌های متنوع و خلاقانه، مانند فیلم، موسیقی و پادکست استفاده کنید، اهداف کوچک و قابل دسترس تعیین کرده و پیشرفت خود را جشن بگیرید، با افراد انگلیسی‌زبان صحبت کنید و از اشتباهات درس بگیرید. همچنین، ثبت نام در کلاس‌های زبان یا گروه‌های تبادل زبان برای ایجاد تعهد و انگیزه نیز مفید است.